Steeds meer burgers kiezen heel bewust voor lokale, duurzame en gezonde voeding: boerenmarkten, voedselteams, groentepakketten… Ook het marktaandeel van biologische producten blijft jaar na jaar toenemen. En de landbouwsector blijft niet achter: er kwamen maar liefst 56 nieuwe bioboeren bij in Vlaanderen in 2018. Echter, één grote drempel belemmert deze positieve evolutie: grond. Het is in Vlaanderen zeer moeilijk om betaalbare en beschikbare landbouwgrond te vinden. Hoeveel bioboeren zouden er niet starten als ze allemaal meteen een stukje grond vonden? Gemeentebesturen met grond hebben een belangrijke hefboom in handen…
Wat is het probleem?
De afgelopen vijf jaar steeg de prijs van landbouwgrond met maar liefst 35 procent. De druk op de grondenmarkt gaat exponentieel de hoogte in. Er is geen regulering of transparantie, wat maakt dat een landbouwperceel meestal waard is wat de hoogstbiedende ervoor wil neertellen. Gezien de stijging van grondprijzen, is grond een speculatief goed geworden waardoor de prijs niet langer in verhouding staat tot wat een boer erop kan verdienen. Veel eigenaren staan weigerachtig om hun grond te verpachten aan een nieuwe boer: het financieel rendement is laag en eigenaren hebben het gevoel dat de pacht hun het zeggenschap over hun grond ontneemt. Een niet-landbouwer die landbouwgrond koopt, houdt het perceel vaak voor eigen gebruik of kiest voor een lucratievere verhuur dan een pacht aan een boer.
Dat brengt boeren in een lastig parket. Uit een enquête bij 45 CSA-boeren in 2018 blijkt dat maar liefst een kwart van hen geen zekere toegang tot grond heeft: ze hebben slechts een mondelinge overeenkomst, of een overeenkomst die na 1 of 2 jaar opzegbaar is. Heel wat starters moeten m.a.w. hun landbouwbedrijf ‘uit de grond stampen’ in zeer precaire omstandigheden.
 |
“Ik ben niet van boerenafkomst dus het was niet evident om grond te vinden. We hebben veel geluk gehad dat de stad Gent deze grond ter beschikking heeft gesteld. Want de zoektocht was heel moeizaam. Landbouw is altijd een belangrijk fundament geweest in de maatschappij, en we zijn dat stilaan aan het verliezen. Als er opnieuw grond vrijkomt voor de nieuwe generatie boeren, kan dat een enorme meerwaarde betekenen voor lokale gemeenschappen.”
Maarten Cools, Goedinge, Afsnee |
Lokale, duurzame landbouw van onschatbare waarde
Het zijn precies deze nieuwe boeren die een enorme meerwaarde realiseren voor de lokale gemeenschap, voor onze gezondheid, voor lokale biodiversiteit en een levendig platteland. Ze streven naar een landbouw met meerwaarde voor mens, dier en omgeving. Ze zetten in op een landbouw die werk maakt van vruchtbare bodems, waardoor de bodem minder gevoelig is voor erosie en een betere buffer vormt tegen overstromingen. Een landbouw die meer koolstof opslaat in de bodem en zo helpt aan het afremmen van de klimaatopwarming. Bovendien steunen deze boeren op een lokaal netwerk, wat de sociale cohesie versterkt: samen koken op het veld, met de klas op veldbezoek, sociale tewerkstelling… Tal van beleidsdoelstellingen kunnen gerealiseerd worden op een lokaal, duurzaam landbouwbedrijf.
 |
“Ik werk momenteel op 0,7 ha wat eigenlijk te weinig is om echt ecologisch te werken. Ik kan geen regenwateropslag organiseren, er is geen plaats voor compost om aan de bodemvuchtbaarheid te werken, geen ruimte voor struiken, hagen of fruitbomen. Terwijl dat net een fantastische meerwaarde zou geven aan het landschap hier en aan de mensen hun product.”
Koen Doggen, Moesland, Zwijndrecht |
Ligt de oplossing in jouw gemeente?
Heeft jouw gemeente landbouwgrond in eigendom? Waarom niet deze grond inzetten voor productie voor lokale afzet? Vanaf ca. 2 ha kan een CSA-bedrijf met groente- en eventueel fruitteelt, op een duurzame manier zo’n 200 leden voorzien van verse seizoensgroente en fruit. Wanneer de gemeente 5 ha of meer ter beschikking heeft, kan ze zelfs dromen van een meer uitgebreid aanbod: een kleine veestapel voor verse melk en melkproducten, graanteelt voor lokale bloem, brood en pasta… Indien er ook natuurgronden in en rond de gemeente liggen die begraasd kunnen worden, dan kan een extensieve veehouder mogelijk zorgen voor een beperkte hoeveelheid duurzaam en lokaal vlees.
Breng je gemeentegrond tot leven
|
|
“Ik heb geluk gehad dat een particulier zijn grond aan mij ter beschikking heeft gesteld. Al blijft de situatie onzeker; op papier geldt de overeenkomst maar voor drie jaar. Korte keten betekent een echte meerwaarde voor de lokale gemeenschap, en het is de rol van een gemeente om dat te ondersteunen. Ze kan dat doen door haar grond ter beschikking te stellen, met de hulp van een professionele organisatie.”
Birgit Haepers, Land van Duwijck, Lier |
Aan de slag: snelcursus voor gemeenten
Vooraleer een grond kan toegewezen worden aan een duurzaam lokaal landbouwproject, moet behoorlijk wat denkwerk worden verricht en zaken onderzocht. Het moet duidelijk zijn wat het potentieel is van de grond in het kader van professionele landbouw, maar ook op welke manier (i.e. contractvorm) jouw gemeente de grond ter beschikking wil stellen aan een landbouwer en tegen welke voorwaarden. Tenslotte moet een boer gevonden worden met een duurzame visie en de nodige vaardigheden.
De Landgenoten heeft voor gemeenten een snelcursus ontwikkeld van 1,5 uur waarbij we stilstaan bij de verschillende juridische en landbouwtechnische parameters die het potentieel van grond bepalen voor een duurzaam landbouwproject.
We gaan dieper in op bestaande cases van (lokale) overheden die gericht grond ter beschikking stellen voor duurzame landbouw. Vervolgens staan we stil bij de vraag via welke kanalen je geschikte boeren kan vinden. Alsook welke contractvormen er bestaan om grond effectief ter beschikking te stellen, met elk hun voor- en nadelen.
Na deze sessie heb je als publieke eigenaar helder voor ogen wat de volgende stappen zijn om werk te maken van een duurzaam landbouwproject in je gemeente.
Meer info over de snelcursus voor gemeenten
Contacteer ons voor een kennismaking
Campagne met steun van Vlaanderen Circulair.