De bodem als natuurlijk kapitaal

In februari stelde de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten het rapport ‘Soil as natural capital’ voor. Het rapport benadrukt waarom een gezonde bodem zo belangrijk is, welke bodembedreigingen er zijn in Vlaanderen en hoe groot ze zijn. Het rapport beklemtoont ook het grote maatschappelijke belang om de opgebouwde bodemvruchtbaarheid te beschermen, datgene dat aan de basis ligt van de missie en visie van De Landgenoten.

Wat is een gezonde bodem?

Of een bodem gezond is, hangt af van samenstelling en structuur van de bodem. In een gezonde bodem zijn veel mineralen aanwezig. Het heeft ook een rijk bodemleven: wormen, bacteriën, schimmels, insecten, zoogdieren. Al dat bodemleven zorgt er samen voor dat de voedingsstoffen voor de plant worden vrijgemaakt en opgelost. Met name bacteriën en schimmels zijn belangrijk voor beplanting om voedingsstoffen goed op te kunnen nemen. Structuur bepaalt onder andere de capaciteit van de bodem om water op te nemen en te laten doorsijpelen.

Waarom is een gezonde bodem zo belangrijk?

De bodem vervult een onschatbare rol in de voedselproductie, de waterhuishouding, het winnen van grondstoffen en de biodiversiteit. Zonder gezonde bodem kunnen planten niet floreren. In de landbouw is een goede bodem een sterke basis voor een geslaagde oogst. De bodem is ook van groot belang voor het infiltreren en vasthouden van water. Een gezonde bodem helpt wateroverlast tegen te gaan in natte periodes, of watertekorten opvangen in droge periodes.

Uitdagingen voor de bodem in Vlaanderen

Jammer genoeg is de bodem op heel wat plaatsen in Vlaanderen niet gezond. Wetenschappers en experts uiten hun bezorgdheid over het verlies aan natuurlijk bodemkapitaal in Vlaanderen. Er zijn talrijke oorzaken van dit verlies, maar de belangrijkste zijn bodemdegradatie door intensieve landbouwpraktijken, klimaatverandering, bodemafdekking door gebouwen en vervuiling.

Vlaanderen is koploper in verharding. De open ruimte wordt aan een ontstellend tempo ingenomen: zo’n 6 hectare per dag. De helft daarvan is verhard. Verharding maakt een abrupt einde aan de ecosysteemdiensten die een bodem levert. Dat is nefast voor de waterhuishouding en verhoogt het hitte-eilandeffect.

De andere boosdoener is de intensieve landbouw, die het grootste deel van ons landoppervlak inneemt en de bodem langzaam uitput. Dat leidt tot erosie en tast op termijn de oogsten aan. Vooral het systeem waarbij boeren voor een korte termijn land gebruiken zoals bij seizoenspacht, is problematisch. Boeren hebben er weinig belang bij zorg te dragen voor de bodem als ze er zelf de vruchten niet van plukken.

Het vermogen om in Vlaanderen de bodem te beschermen wordt beperkt door de afwezigheid van een instelling die de algemene verantwoordelijkheid draagt ​​om de bodem te monitoren en te beschermen. Er is in Vlaanderen geen systeem om de evolutie van de bodemgezondheid te bestuderen, geen organisatie die zich in het bijzonder over de bodemkwaliteit ontfermt én geen wetgevend kader. De overheid schiet tekort, vinden de experts.

Duurzaam bodembeheer mogelijk maken

Om tot duurzaam bodembeheer te komen raden experten aan om een holistisch bodemmonitoringsprogramma te ontwikkelen, open land te beschermen door compacter te bouwen en infrastructuur te bundelen, te streven naar kringlooplandbouw en gezonde, biodiverse bodems. Er is volgens hen ook behoefte aan maatregelen om alle sectoren van de samenleving bewust te maken van het belang van natuurlijk bodemkapitaal.

Hun belangrijkste advies is om alle bodems, ongeacht hun eigendom, te beschouwen als een algemeen goed. Elke landeigenaar, van boer tot hobbyboerderij, tot hovenier, zou verplicht moeten zijn - of minimaal (via beloningen) aangemoedigd moeten worden - om de bodem onder hun voeten te waarderen en te verzorgen.

Dat is ook de filosofie van de Landgenoten: door gronden in gemeenschappelijk eigendom te beheren als gemeen goed kunnen we de opgebouwde bodemvruchtbaarheid beschermen. Bovendien kunnen we zo een van de grote drempels voor startende boeren wegnemen: toegang tot grond. Landbouwgrond wordt lang niet alleen voor voedselproductie gebruikt en daardoor swingen prijzen van grond de pan uit. Door gronden in gemeenschappelijk eigendom om te beheren als gemeen goed vinden bioboeren een uitweg voor prijzige grondaankopen en kunnen ze ontsnappen aan kortlopende contracten die hen weinig zekerheid over het grondgebruik geven. Door gronden op langere termijn ter beschikking te stellen, kunnen boeren zelf de voordelen plukken van inzetten op een gezondere bodem en hebben ze er geen baat bij de grond uit te putten door er zoveel mogelijk te proberen uithalen op korte termijn.