Tijdens onze eerste boerderijlezing trakteerden we onze aandeelhouders, vrijwilligers en sympathisanten niet enkel op een (h)eerlijke lunch, vooral ook op een boeiend boerderijbezoek en een lezing van Marjolein Visser. Zij hield een prikkelend pleidooi over voedsel, agro-ecologie en de toekomst van landbouw.
Terwijl de rest van Vlaanderen verdronk in de regen, verraste het Limburgse Ulbeek onze gasten op een heerlijk zonnetje. Een 30-tal aandeelhouders en sympathisanten gaven gehoor aan onze oproep om boerderij De Kleinaart een bezoekje te brengen. Jon nam hen mee in de boomgaard voor een rondleiding.
Sinds de gronden begin 2021 door De Landgenoten aangekocht werden, heeft Jon al flink wat vernieuwing gebracht. Jon rooide te oud geworden perenbomen, plantte nieuwe appel- en perenbomen en introduceerde 8 rustieke schapen als graasmachine. Jon experimenteert ook met de aanplant van perziken en rabarber, en installeerde een tunnelserre voor groenteteelt. Zijn verhaal is er een van innoveren en uitproberen, van onverhoopt succes en kleine tegenslagen. Een verhaal dat de boeren onder het publiek zeker herkenden. Het is fijn te merken dat hij gelanceerd is en het helemaal ziet zitten om de komende 30 jaar de boomgaard verder te laten ontwikkelen.
De lunch werd bereid door Van Groenten, een lokale cateraar die ook bij Jon groente afneemt. Heerlijke warme soep met vers zuurdesembrood en rode bietenspread, werd gevolgd door een seitan-stoofpot, boekweitsalade en gegrilde groenten. De afwezigen hadden ongelijk, zoveel is zeker.
Van ‘farm’ naar ‘firm’
Na de lunch nam professor Marjolein Visser het woord. Ze liet de aanwezigen kennis maken met het socio-economisch onderzoek dat ze samen met haar doctoraatsstudenten uitvoert naar agro-ecologische boeren. Ze was heel helder: boeren zijn op. Boerenfamilies worstelen zich door het leven. Sommigen maken zich mentaal los van de boerderij en zitten hun tijd uit. Velen van hen zullen niet meer actief zijn binnen tien jaar.
Onze voedselproductie heeft na de Tweede Wereldoorlog boerderijen doen veranderen in bedrijven: van ‘farm’ naar ‘firm’. Landbouwers werden geacht grote hoeveelheden voedsel te produceren aan een lage prijs. Om hun psychologische welzijn bekommerde men zich niet. Het vergt weinig moeite om onder landbouwers diverse aspecten van leed te ontwaren: de enorme berg administratie en de stress om hierin fouten te maken, het wegvallen van de sociale cohesie onder de wegvallende boerenfamilies, de dalende sociale status met isolement en wantrouwen die boeren ten deel valt. De maatschappij heeft snel een oordeel over landbouwers en stelt hoge eisen die door de overheid vertaald worden in een druk om telkens opnieuw te herinvesteren. Veel landbouwers verteren de ene na de andere desillusie en voelen zich in hun bestaan bedreigd. Geen fraai beeld!
Als maatschappij beseffen we nog steeds te weinig hoe cruciaal landbouwers zijn. Door de volle supermarktrekken kunnen we ons makkelijk deconnecteren van deze voedselproducenten. Incidenten in de afgelopen jaren hebben nochtans aangetoond dat grote steden het risico lopen om op amper 3 dagen ineen te storten als de voedselproductie stokt. We besteden amper 10% van ons budget aan voeding – een historisch minimum – en het is een van de eerste kostenposten waar we met zijn allen op besparen. Hoe denken we te overleven als niemand zich nog voor ons dagelijks brood inzet?
Ommezwaai naar agro-ecologie
Toch is een tegenbeweging zichtbaar van mensen die zich wél bekommeren om de herkomst en de kwaliteit van hun dagelijks eten. Vaak ontstaat die interesse na een (gezondheids)crisis. Men gaat meer zelf koken, met verse basisproducten en men zoekt alternatieven voor de hiertoe ontoereikende supermarkt. Men start of gaat helpen in een moestuin en zoekt contact met landbouwers of laagdrempelige voedselinitiatieven, zoals De Landgenoten! Marjolein beschrijft deze omwenteling in het denken als een fundamentele hergronding.
Ook bij een kleine groep landbouwers is een dergelijke hergrondingsbeweging te herkennen. Ook hier start het vaak met een crisis of eerder de spreekwoordelijke druppel: een afgesproken prijs die dan toch niet betaald wordt, een melkwagen die niet meer langs komt omdat het bedrijf te ver zou liggen of de koelwagen te groot is geworden, een gezondheidsprobleem dat verband houdt met het jarenlange gebruik van pesticiden, onkruid dat maar niet overwonnen geraakt… Het is vaak zo dat de zoektocht naar een agro-ecologische aanpak op de boerderij start en waarbij het contact met andere agro-ecologische boeren van cruciaal belang is.
Maar de ommezwaai naar agro-ecologie gaat traag. Te traag. Nu reeds laat de wet van de afnemende meeropbrengsten zich voelen: bij bedrijven die op gangbare leest verder doen, merken we dat de opbrengst, ondanks alle inputs, niet langer groeit of zelfs afneemt. De spanning neemt ook bij deze bedrijven toe.
Het wordt tijd dat we als maatschappij de boer meer betalen en dat we tegelijkertijd eisen stellen over de manier waarop zij/hij producten produceert. Ook landschappelijke eisen kunnen daar deel van uitmaken. Ook dienen we boeren een gevoel van veiligheid en waardering te geven om de wereldwijde, uitputtende tendens te stoppen.
Want een steeds beperktere groep kapitalistische bedrijven neemt onze voedselproductie over, put bodems en ecosystemen uit en gebruikt hierbij verplaatsbare hulpkrachten. Technocraten beweren oplossingen te hebben om de limieten van ecosystemen te omzeilen, maar helaas creëren deze nieuwe problemen. We moeten ons dringend engageren om te voorzien in onze dagelijkse voedselbehoefte terwijl we bestaande ecosystemen en producenten respectvol behandelen en niet uitbuiten.
Veerkrachtig voedselsysteem?
Marjolein geeft ons nog mee dat in Vlaanderen 50% van alle granen bestemd zijn voor de veeteelt. Het was veel slimmer om granen te telen voor menselijke consumptie. Ook de Vlaamse teelt voor export negeert de lokale behoeftes. De industriële landbouw gaat hand in hand met het gebruik van fossiele brandstoffen, onder meer voor de productie van kunstmest. Tenslotte heeft de gangbare landbouw vandaag een onmiskenbare impact op de gezondheid van mens, dier en milieu. Gangbare producten zouden 3 à 4 keer meer moeten kosten om de veroorzaakte ecologische en gezondheidskosten op te vangen.
Tot slot geeft Marjolein ons nog enkele tips mee: kook met verse ingrediënten, koop kritisch en lees de ingrediëntenlijst, start een moestuin, leg contact met een boer en het besef dat er meer (agro-ecologische) boeren nodig zijn, zal groeien. Want meer boeren verhoogt de veerkracht van het hele voedselsysteem. En dat is dringend nodig.
Foto door Eva Donckers, voor De Landgenoten.