Op 3 maart organiseerden we samen met Oxfam-Wereldwinkel Gent-Sint-Pieters voor het Belmundo Festival een inspirerend debat over de link tussen klimaat en landbouw en tussen landbouw en natuur. Debat gemist? Lees dan het verslag van collega Evert.
Klokslag 19 uur komen de eerste gasten aan. Terwijl ze zich bedienen van een fairtrade drankje leren de panelleden elkaar beter kennen. Wanneer alle 70 toeschouwers een plekje hebben, kunnen we beginnen. Bij wijze van intro overloopt Evert, bewegingsmedewerker van De Landgenoten, het belang van dit debat. Er is een probleem met grond in Vlaanderen, en dat probleem is een mondiaal probleem. Gronden worden duurder, schaarser en overal in de wereld zien we dat productieverhoging, industrialisering en schaalvergroting het wint van kleinschalige, diverse, veerkrachtige landbouw. Onze bodems verarmen en biodiversiteit vermindert. Deze avond stellen we ons luidop de vraag of er een andere landbouw mogelijk is, één mét respect voor bodem en natuur. Eén die het klimaat helpt.
Het panel van vanavond bestaat uit:
- Diane Schoonhoven, adviseur Klimaat, Energie en Duurzaamheid bij Boerenbond
- Vera Dua, voorzitster Bond beter Leefmilieu en oud Vlaams Minister van Landbouw en Leefmilieu
- Jarno Claeys, bioboer met kennis van zaken en ambassadeur van De Landgenoten
- Wim Slabbaert, projectleider Agentschap Natuur & Bos, zeer actief in Natuurpunt Meetjesland
- Bart Van Besien, beleidsmedewerker Oxfam België, specialiteit cacao
Louis De Jaeger, eco-entrepeneur en auteur van verschillende boeken en films over het thema, modereert het debat op basis van 5 vragen.
1/ Bestaat er een link tussen landbouw en klimaat?
Eerst vragen we de panelleden of er een link bestaat tussen landbouw en klimaat. Bart ziet een sterke link tussen ontbossing en landbouw. Cacao blijft kunstmatig goedkoop door steeds meer tropische bossen te kappen. Landbouwers uit het Zuiden moeten des te harder vechten tegen de gevolgen van de verandering van het klimaat. Ook Jarno ziet in Vlaanderen steeds extremere weersomstandigheden, waardoor lokale boeren harder moeten werken voor dezelfde opbrengst. Vera maakt ons attent op de verantwoordelijkheid van landbouw t.o.v. het klimaat: maar liefst 1/3e van uitstoot kan gekoppeld worden aan landbouw. Al meer dan 20 jaar is de link gekend tussen landbouw en klimaat. De tanker van de landbouw keren is echter moeilijk, dat ondervond ze aan den lijve toen ze minister van Landbouw en Leefmilieu was. Diane zet de rol van Boerenbond in de verf. Sinds 2019 werken boeren hard aan lagere emissies. Wim meent dat het huidig beleid zwaar tekortschiet, waardoor klimaatvriendelijke landbouw te weinig kans krijgt. De toon is gezet, en een hele resem problemen en mogelijke oplossingen worden aangeboden.
2/ Kunnen we het klimaat redden met landbouw?
Als tweede thema werpt moderator Louis de vraag op of we het klimaat kunnen redden met landbouw. Vera maakt ons attent op de Europese doelen van het Farm to Fork-project. Europa stelt als doel om 25% biologische landbouw te hebben tegen 2030, iets waar Vlaanderen serieus wat moeite zal moeten voor doen, wetende dat amper 2% van onze Vlaamse boeren biologisch gecertificeerd is. Organisch materiaal moet in de bodem blijven, zegt ze stellig. Wim duidt op het verschil tussen sanitaire normen voor voedsel (‘je wordt er niet ziek van’) en duurzame normen (‘producten waar zowel boer als consument trots op zijn’). Diane wijst op de verantwoordelijkheid van consumenten en boeren zelf: elke boer kiest zelf of hij voedsel produceert voor wereldmarkt, elke klant kiest vanwaar producten komen die hij koopt. Ze zet onze boeren ook in de bloemetjes: al verbruiken ze ongeveer 2% van alle Vlaamse energie, door zonnepanelen en windmolens wekken ze 7% van totale hernieuwbare energie in Vlaanderen op. Jarno confronteert Boerenbond met hun aandringen op technologische vooruitgang. Boeren worden constant aangemoedigd om te investeren in technologie, het kweken van nieuwe groentevarianten, terwijl de oplossing voor hem eerder is om niets te doen. Landbouw is zelfregulerend en de keuze om al dan niet de velden te bespuiten, zou niet mogen bestaan. De aarde zorgt zelf voor bodemvruchtbaarheid, als je haar verzorgt. Het debat ontspoort even met de vraag of we voldoende voedsel kunnen kweken als we enkel inzetten op kleinschalig, duurzaam voedsel. Vera besluit stellig dat er voldoende voedsel is om de hele aarde te voeden, dat het probleem eerder de verdeling is, en de oplossing consuminderen. Bart bevestigt deze stelling, en duidt op de voorbeeldfunctie die Westerse landen hebben t.a.v. consumentenpatroon. Het lijkt logisch dat wij minder (of duurzamer) vlees eten, maar we mogen niet vervallen in koloniale dwang om ervoor te zorgen dat Zuiderse boeren dezelfde patronen moeten ontwikkelen.
3/ Hoe kunnen boeren zich inzetten voor duurzaam voedsel als ze amper financiële marge hebben, en constant onder druk staan van het heersende systeem?
Boeren worden zo goed als verplicht om te investeren, verklaart Vera. Uit het systeem stappen en een directe band opbouwen met klanten, is een mogelijke oplossing. Diane wijst ons erop dat de strengste duurzaamheidseisen ter wereld in België bestaan, maar dat onze boeren moeten concurreren met goedkoper en kwalitatief slechtere producten uit andere landen. Deze kunnen hier worden geïmporteerd door schimmige handelsovereenkomsten tussen naties. Boeren hebben kleine marges, en daarom zijn subsidies nodig. Jarno gelooft niet in het subsidie-infuus. Sommige boeren hebben nood aan subsidies, anderen kunnen subsidies oppotten en gebruiken om meer grond te vergaren. Een tekort aan transparantie en diensten op maat zorgen hiervoor.
4/ Wie koopt onze aarde op?
Grondbezit is heilig in Vlaanderen, stelt Vera, waardoor de overheid niet happig is op regulering. De verouderde pachtwetgeving helpt niet. Volgens haar moet elke boer de keuze krijgen tussen kopen of pachten. Bart gaat nog een niveau verder: volgens hem moet onze maatschappij kiezen wat belangrijker is: de vrije markt, of het bestendigen van mensenrechten. Jarno stelt dat grond niet mag worden gelinkt aan geld. Geld is levenloos, grond net vol leven. Hij voelt een sterke nood om grond uit privésfeer te halen, en in handen te brengen van de gemeenschap. Vera beaamt dit, en ziet dat De Landgenoten doet wat de overheid zou moeten doen. Vlaanderen zou kunnen kiezen om enkele miljoenen in een grondenbank te steken, waar enkel duurzame landbouwers op kunnen intekenen. Wim stelt dat het net dat is wat Natuurpunt doet: boeren mogen gratis boeren op grond van Natuurpunt, als ze enkele duurzame principes in acht houden. Hij ziet verharding als één van de grootste oorzaken voor grondschaarste. Diane stelt dat toegang tot grond belangrijker is dan eigendom. Boerenbond adviseert boeren nooit in een bepaalde richting, ze volgen eerder maatschappelijke trends.
5/ Zal de politiek het oplossen?
Het laatste thema is getiteld: ‘Onze politici zullen het wel oplossen!’. Moderator Louis geeft elk van de panelleden de kans om te pitchen wat zij zouden doen, moesten ze minister van Landbouw zijn met onbeperkte middelen. Vera zou hameren op de doelstellingen vanuit Europa. ‘Van boer tot bord’ is ambitieus en na te streven. Kunstmeststoffen moeten ontmoedigd worden, en biodiversiteit aangemoedigd. Jarno zou landbouwsubsidies afschaffen, alle lopende schulden van boeren naar banken kwijtschelden, grondgebruik reguleren en inzetten op blijvend grasland. Volgens hem zal zelfregulatie van de economie ervoor zorgen dat er meer boeren zullen zoeken naar een afzetmarkt dichtbij hun boerderij. Bart zou opkomen voor een systeem dat herverdelend werkt en hameren op betere prijzen voor boeren wereldwijd. Subsidies die nu vooral supermarkten en consumenten ten goede komen, moeten worden hervormd ten dienste van onze producenten. De oplossing zit in samenwerking en harmonie. Diane stelt dat we af moeten van de heersende liberale koers. Weg van het discours van de grote vervuilers. Er is nood aan rechtszekerheid voor boeren, en er moet gewerkt worden aan duurzame pasmunten. Wim gelooft dat verandering van onderuit moet komen, dat we ons moeten verenigen als boeren en consumenten. Louis neemt het laatste woord, en gelooft dat we elkaar beter moeten leren kennen. Landbouw en natuur zijn sinds oudsher aan elkaar gekoppeld, en als we elkaar meer tegemoetkomen, kan die link herbestendigd worden.
Een gezellige receptie later kijken we terug op ons debat met een gevoel van hoop. Er is nog heel wat werk aan de winkel, maar de wil tot verandering leeft bij onze overheden, onze bedrijven, onze consumenten. Investeren in duurzame landbouw kan bij De Landgenoten, en daarmee geef je als burger een stevig signaal. We willen de link tussen natuur en landbouw herstellen, meer lokale, duurzame landbouw, en we willen het nu.