Wat kan er nu mis zijn met een wet die boeren verzekert dat ze voor een eerlijke prijs langdurig landbouwgrond kunnen huren? Veel, zo blijkt. Onlangs stelden we onze visie op het voorstel voor de nieuwe pachtwet voor tijdens een hoorzitting in de Commissie Landbouw van het Vlaams parlement. ‘Landbouwgrond moet voor landbouw dienen.’
Iedereen is het erover eens dat de pachtwet ervoor moet zorgen dat boeren voor een eerlijke prijs langdurige zekerheid hebben over het gebruik van grond. In het verleden zorgde de pachtwet ervoor dat niet enkel de boer die de huurovereenkomst afsloot, levenslang goedkoop kon boeren op de gehuurde grond, maar ook zijn opvolger. En dat vele generaties na elkaar. Gedurende lange tijd werkte dat. Maar de laatste jaren niet meer. De oude pachtwet schiet zijn eigen doel voorbij – zowel op het gebied van lage pachtprijzen als op grondzekerheid.
Hoewel de pachttarieven wettelijk geplafonneerd zijn, blijkt dat boeren vaak meer betalen. Veel eigenaren bezondigen zich aan hogere tarieven; er bestaat ook geen controle of handhaving op. ‘We hebben al notariële verkoopaktes van grond gezien waarin een pachtprijs flink boven de wettelijke norm genoemd wordt,’ verklaart Petra Tas, coördinator van De Landgenoten. ‘Het is niet enkel onder tafel dat zulke praktijken gebeuren, ook open en bloot.’
Daarnaast heb je de grondzekerheid. Doordat de zekerheid voor de boer (en diens opvolger) zo groot is, voelen veel eigenaars zich machteloos. Soms weten ze zelfs niet wie hun grond gebruikt, omdat een boer decennia geleden een mondelinge afspraak gemaakt heeft met een vorige eigenaar van de grond. ‘Een pachttermijn is normaal 9 jaar, die automatisch verlengd wordt met alweer 9 jaar. Er zijn manieren waarop je die pacht kan opzeggen, maar daarvoor moeten strikte voorwaarden vervuld zijn,’ verklaart Petra. Een eigenaar die zelf niet boert, heeft doorgaans weinig in handen om een lopende pacht te beëindigen. ‘Een landbouwer-eigenaar kan een pacht wel opzeggen als hij de grond zelf wil gebruiken.’
Dat zorgt ervoor dat bij veel landeigenaars het gevoel heerst dat ze hun grond ‘kwijt’ zijn als ze hem verpachten. Uiteraard is dat niet zo; eigenaren blijven wel degelijk eigenaar van de grond. Maar de zeggenschap over de grond is natuurlijk wel bijna onbestaande. Dus wanneer een grond pachtvrij komt, bijvoorbeeld bij een pensionering van een boer zonder opvolger, zijn eigenaren niet geneigd om deze meteen opnieuw aan een boer te verpachten.
Intussen wordt veel landbouwgrond gebruikt voor een tuin of paardenweide. De pachtwet verplicht immers niet om te verpachten aan een boer. ‘Dat oneigenlijk, niet-agrarisch gebruik is een groot probleem’, stelt Petra. ‘Het drijft de prijzen op voor landbouwgrond. Er is duidelijk sensibilisering nodig bij eigenaren dat landbouwgrond in de eerste plaats voor landbouw moet dienen, willen we in Vlaanderen een stuk voedselzekerheid en voedselsoevereiniteit opbouwen.’
Samengevat: weinig eigenaren zijn nog happig om hun grond te verpachten, en de pachtwet brengt geen soelaas. Notarissen spelen hierin ook een rol: zij adviseren eigenaren om vooral geen pacht aan te gaan, want verpachte grond daalt in waarde bij verkoop.
Pijnpunten
Dat brengt boeren in een lastig parket. Een boer heeft maar twee manieren om aan grond te komen: door te pachten of te kopen. Met de huidige grondprijzen, gemiddeld zo’n 63.000 euro per ha in Vlaanderen, staan vele boeren, en zeker startende of nieuwe boeren, met de handen in het haar. De huidige grondprijs kan onmogelijk terugverdiend worden met landbouwproductie in de loop van een carrière. Deze situatie draagt er zeker toe bij dat veel startende boeren klein denken en zich vooral focussen op intensieve groenteteelt met rechtstreekse verkoop, wat per hectare redelijk veel inkomsten genereert. Wie met vee wil werken, heeft meer grond nodig en wordt nagenoeg buitenspel geplaatst.
Een nieuwe pachtwet dringt zich dus op. In november 2022 legden enkele parlementsleden een voorstel voor een nieuwe pachtwet op tafel. Volgens sommigen geeft de nieuwe pachtwet aan eigenaren te veel mogelijkheden om de pacht op te zeggen, volgens anderen blijft de eeuwigdurende pacht bestaan. Wat vooral opvalt is een poging om grond die niet in agrarische bestemming ligt, vrij te maken van pacht voor de creatie van natuur. De omgekeerde beweging, grond in agrarische bestemming vrij maken van niet-agrarisch gebruik, ontdekken we niet.
Wat De Landgenoten vooral miste in het nieuwe voorstel, is het maatschappelijk belang. Een pachtwet zou volgens ons meer moeten zijn dan een afweging van de belangen van boeren enerzijds en grondeigenaren anderzijds.
Dat trachtte De Landgenoten tijdens haar presentatie in de commissie landbouw van het Vlaams parlement op 14 juni aan de aanwezigen duidelijk te maken. Grond is net zoals lucht en water van belang voor iedereen. ‘Kwalitatieve grond is goed voor de landbouw, maar ook voor het klimaat, de waterkwaliteit en het milieu’, stelt Petra. ‘Het zou wenselijk zijn om private of publieke grondeigenaren de mogelijkheid te geven om overeenkomsten aan te gaan voor het ecologisch gebruik van land. Momenteel wordt dat juist expliciet geblokkeerd omdat het ingaat tegen de vrijheid van teeltmethoden. Stel dat een lokale overheid een waterbeleid wil voeren, maar van zijn pachter niet kan vragen dat deze geen pesticiden gebruikt op de grond die naast een beek ligt. Of een lokale overheid mag in het kader van een klimaatplan niet aan haar pachters vragen dat ze geen energieverslindende kunstmest meer gebruiken. Is dat niet vreemd?’
Daarnaast stelde De Landgenoten ook voor om overeenkomsten transparanter te maken. ‘Pachtcontracten mogen mondeling zijn en worden slecht gemonitord’, zegt Petra. ‘Er is geen databank met pachtgronden.’ Dat maakt het voor boeren die grond zoeken enorm moeilijk om te weten waar er pachtvrije grond is. Daarom hebben we gepleit om pachtovereenkomsten schriftelijk te maken, en deze – net als al de oude overeenkomsten – in een overzichtelijke databank te gieten. Deze transparantie zou niet enkel goed zijn voor boeren, maar kan ook tot nieuwe inzichten leiden. Met de data die daaruit te halen valt, kan het toekomstig beleid immers beter op noden inspelen. ‘Maar in het nieuwe voorstel staat daar niets van. Enkel dat een schriftelijke pachtovereenkomst de voorkeur wegdraagt en dat er een stramien voorzien zal worden voor zulke contracten.’
Omdat De Landgenoten in 2014 werd opgericht omwille van de bestaande grondproblematiek – en de pachtwet een van de oorzaken ervan is – vinden we het belangrijk om onze stem te laten horen als het debat over een nieuwe pachtwet gevoerd wordt. De Landgenoten stemt daarbij af met partner-organisaties binnen Voedsel Anders, namens wie we het woord namen.
Het kan zijn dat het voorstel nog voor de zomer gestemd wordt. Indien niet, ligt het in september wellicht terug op tafel.
Kijk hier de passage van De Landgenoten-coördinator Petra terug in het Vlaams parlement.